Kamionka Bużańska, kiedyś Kamionka Strumiłowa nie należy do najbardziej oczywistych destynacji obwodu lwowskiego. Dla mieszkańców Lwowa nazwa byłego miasta rejonowego kojarzy się najczęściej z wodociągiem. Wody w Kamionce jest wystarczająco dużo: przez miasto płynie rzeka Kamionka będąca dopływem Zachodniego Bugu. Nazwa miasta pochodzi właśnie od nazwy rzeki. Lokalna aqua vita, w której nie sposób już zrozumieć, gdzie właściwie jest woda z Kamionki, a gdzie z Bugu, trafia do wiecznie odwodnionego Lwowa, w którym woda się leje na głowy (słynne lwowskie deszcze), a pod nogami jej nie ma (rzeka Pełtew uwięziona jest pod ziemią, a płytkie oczka wodne zarastają rzęsą). Roztocze!
Chociaż dla dociekliwego historyka czy turysty-intelektualisty miasto ma coś do pokazania. Silne wrażenie wizualne dostarcza neogotycki ceglany kościół pw. Zaśnięcia Bogurodzicy z wysoką wieżą-dzwonnicą (1908-1914), wzniesiony wg projektu wybitnego Teodora Talowskiego. Najbardziej wystawnym zabytkiem jest secesyjna kamienica Domu Ludowego, znajdująca się obok Ratusza, uważanego za najbardziej elegancki budynek. Natomiast najstarszym budynkiem jest nasza bohaterka – trójdzielna, o konstrukcji trójzrębowej, klasyczna wołyńska cerkiew św. Mikołaja.
Zbudowana z dębowych i sosnowych belek cerkiew usytuowana jest w środkowej części cmentarza, na niewielkim wzgórzu, które wznosi się nad miejscem zbiegu dwóch rzek – Kamionki i Bugu, dokładnie kilometr od ratusza, będącego sercem nowego miasta. Obszar ten jest dawnym przedmieściem Bełza czyli najstarszą częścią osady. Najbliższa świątynia znajdowała się w śródmieściu, więc mieszkańcom przedmieścia swego czasu daleko było chodzić na nabożeństwa. Ze względu na to zaczęto wznosić świątynię parafialną (ten status miała ona do roku 1789). Na ościeżnicy drzwi świątyni od strony południowej zachował się napis cyrylicą, z którego historycy dowiedzieli się, że budynek świątyni zbudowany został w 1667 roku podczas rządów starosty kamioneckiego Hieronima Radziejowskiego: „Świątynia ta powstała roku Pańskiego 1667 za panowania łaskawego pana Hieronima Radziejowskiego w dniu 21 września”.
Naukowcom nie pozostaje nic, o co można byłoby się sprzeczać, wszystko zostało jasno określone.
Biskup lwowski Józef Szumlański założył w cerkwi św. Mikołaja bractwo. Świadczy o tym właściwy list wydany w dn. 27 kwietnia 1689 roku. Dokument ten został potwierdzony przez metropolitę Atanazego Szeptyckiego w lipcu 1738 roku kolejnym listem. W 1789 roku świątynia w przedmieściu Bełz została przyłączona do parafii miejskiej cerkwi Narodzenia NMP – stała się ona jej filią.
Mieszkańcy Kamionki Bużańskiej są dumni z wieku swojej najstarszej świątyni: dowodem na to były liczby „350” na wysokiej piętrowej dzwonnicy o konstrukcji słupowo-ramowej z dachem namiotowym. Byłoby dobrze, gdyby ta duma powodowała rozsądną opiekę nad zabytkami architektury będącymi dumą miasta… Jednak nie mają one szczęścia: od roku 2008 trwała rekonstrukcja cerkwi, podczas której szare blachy stalowe na dachu zastąpione zostały nowoczesną miękką dachówką. Rozwiązanie tak sobie…
Był to dość drastyczny remont świątyni, jednak nie był on pierwszy. Po raz pierwszy remont świątyni odbył się w 1759 roku. O tym zachował się nawet zapis. Tym razem umieszczony on był nad zachodnimi drzwiami prowadzącymi na poddasze. Obok był cytat z Psalmu 118:20: “Oto jest brama Pana, przez nią wejdą sprawiedliwi”. W 1867 roku świątynia osadzona została na kamiennym fundamencie. Świadczy o tym KOLEJNY zapis na jednej ze ścian cerkwi. Jednak o pracach konserwatorskich przeprowadzanych w 1962 roku (przez Ihora Starosolskiego) i w 1971 roku (przez Ludmiłę Dmytrowycz) są zapisy tylko w dokumentach papierowych.
Prawdziwym skarbem świątyni był pięciorzędowy ikonostas z XVII wieku. Niektóre z jego ikon zaginęły jeszcze 400 lat temu – takie przedmioty zawsze były bardzo cenione na czarnym rynku. W 1971 roku podczas badania obrazów, które się zachowały, ujawniono datę „1618” napisaną cyrylicą i liczbami arabskimi. Niektóre fragmenty ikonostasu, jak widać, są starsze niż sam budynek cerkwi. Rząd ikon apostolskich pochodzi z czasów budowy świątyni, rząd ikon niedziel Pięćdziesiątnicy pochodzi z początku XX wieku. Wiadomo, że w 1898 roku ikonostas ulegał zmianom. Kilka cennych ikon zniknęło w okresie radzieckim. Później ikonostas został oddany do renowacji i w 2018 roku zwrócony, jednak już całkiem nowy, bardzo nowoczesny, chociaż utrzymany w stylu dawnego. Zachowane elementy malowideł ściennych wykonanych techniką klejową przez Józefa Sydorowycza z miejscowości Monastyryśka pochodzą z roku 1905.
Dzwonnica świątyni wzniesiona została z dębowych bali w 1762 roku zgodnie z napisem na odrzwiach sosnowych. Całkiem możliwe, że była to data remontu, przeprowadzonego za czasów rządzenia wójta Stefana Sydorowycza. W 1880 roku dzwonnica została odrestaurowana przez mistrza Andrija Horoncija. Właśnie on był budowniczym świątyni w Nahorcach rejonu żółkiewskiego. Ten sam architekt ukończył zakrystię w cerkwi św. Mikołaja w Kamionce Bużańskiej.
Świątynia została poważnie zniszczona w czasie pierwszej wojny światowej. W okresie radzieckim mieściło się w niej muzeum. Obecnie cerkiew ma status ukraińskiej cerkwi greckokatolickiej.