Cerkiew św. Michała Archanioła

Miasto Żółkiew jest znanym ośrodkiem turystycznym obwodu lwowskiego. Niewielu podróżników wie jednak, że na obrzeżach miasta również znajduje się wiele obiektów wartych uwagi. Zaledwie 4 km od centrum królewskiej Żółkwi znajduje się wieś Stara Skwarzawa. Należy do najstarszych w tym regionie, gdyż pierwsza wzmianka o niej pojawiła się w źródłach pisanych w 1398 roku. Pochodzenie nazwy Skwarzawa jest dość interesujące. Istnieje kilka legend na temat pochodzenia tego toponimu, ale wszystkie są związane ze słowem „skwarzyć”, piec mięso, robić skwarki.

Teren wsi należy do pagórkowatego Roztocza, co nadaje jej malowniczości. We wsi bierze początek rzeka o nazwie Świnia. Rzeka jest dokładnie wspomniana w opowieściach na zamku w Żółkwi. Wieś leży w zagłębieniu otoczonym ostrogami jednego z masywów Gór Roztockich. Masyw ten w sąsiednich wsiach nazywany jest różnie: Wilcza Góra, Szczekotów, Haraj. Po obu stronach Haraju znajdują się wsie Stara Skwarzawa i Glińsko. Góra ta jest pomnikiem przyrody o znaczeniu lokalnym, posadzona jest tu unikalna aleja modrzewiowa. Góra Haraj jest nie tylko obiektem przyrodniczym, ale ma również duże znaczenie historyczne. Przecież to właśnie tutaj znajdowało się starożytne książęce miasto Szczekotyn z 1243 roku. W 1594 roku miasto, już pod nazwą Tyśmienica, zostało całkowicie zniszczone przez Tatarów.

Do 1715 roku na górze Horodyszcze, jednym z ostróg Haraju, wśród otaczającego miasta starożytnego Szczekotowa stała drewniana cerkiew Michała Archanioła, która należała do wspólnoty wsi Glińsko. Jest jedyną, która ocalała w mieście spalonym przez Tatarów. Ocalali mieszkańcy oswoili dawną rolniczą i rzemieślniczą posadę pod górą – Glińsko. Ponieważ stara cerkiew była wysoko położona i dość daleko od nowych mieszkań, była mało używana. Mieszkańcy Glińska – rolnicy i garncarze wybudowali we wsi dwie nowe świątynie, w dogodniejszych miejscach. A cerkiew przeniesiono z góry do sąsiedniej wsi Stara Skwarzawa, gdzie znajduje się do dziś. W tym miejscu stała jej poprzedniczka, drewniana cerkiew Ucieczki do Egiptu Najświętszej Maryi Panny z 1578 roku, która spłonęła. 

W Glińsku cerkiew została zbudowana w 1508 roku. Data jej budowy została ustalona niedawno, podczas prac konserwatorskich w 2008 roku, na jednym z belek północnej ściany nawy znaleziono o tym zapis. 

Wjeżdżając do wsi od strony Żółkwi, tradycyjnie ulicą Żółkiewską, przy skręcie w ulicę Szewczenki, uwagę przyciąga z pewnością duża murowana cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Za nią ukrył się drewniany budynek świątyni św. Michała Archanioła z XVI w. o 500-letniej historii. Budynek tej cerkwi jest zbudowany na wzór galicyjskiej szkoły budowlanej. Świątynia jest trójdzielna z jedną kopułą, kopuła znajduje się tylko nad centralną kwadratową nawą. Po obu stronach nawy od wschodu i zachodu przylegają ołtarz i babiniec. W kwadratowej nawie od północy znajduje się jedno okno, a od południa dwa. Obwód kościoła otoczony jest szerokim poddaszem krytym gontem. Dach świątyni na dziś w całości wykonany jest z gontu. Ściany świątyni nad poddaszem również pokryte są gontem. 

Główny skarb świątyni ukryty jest za jej drzwiami, we wnętrzu. Jest to wspaniały ikonostas z XVI-XVII wieku. Znakomity przykład ukraińskiego malarstwa sakralnego, gdzie większość ikon zachowała się w całości. Wizerunki rzędu modlitewnego są dziełem mistrzów Przemyskiej Szkoły Ikonopisania ikonowego, rząd namiestny należy do pędzla znanego malarza Iwana Rutkowycza z Żółkwi. Do dziś zachował się autentyczny ikonostas i dolna część budynku, górna część uległa zmianie.

Obecnie w cerkwi znajduje się muzeum „Staroskwarzawski ikonostas XVI-XVII wieku”. W latach 2008-2014 świątynia przeszła gruntowną renowację. Sam ikonostas przez prawie 20 lat przebywał we Lwowie również na renowacji i badaniach. A w 2015 roku powrócił do swoich rodzinnych murów i tworzy całościową harmonię tego zabytku sakralnego.

Rejon żółkiewski jest bogaty w różne zabytki architektury, obiekty przyrodnicze. Jest tu mnóstwo ciekawego dla fascynujących wędrówek. Kiedy już odwiedzicie Żółkiew, nie traćcie czasu i odwiedźcie miejscowość Stara Skwarzawa. Unikatowy zabytek drewnianej sztuki sakralnej odkryje przed Wami wszystkie swoje tajemnice.