Cerkiew św. Michała Archanioła we wsi Isaje z rejonu turkowskiego jest zabytkiem architektury o znaczeniu krajowym, ale niestety mało znanym wśród ludzi. A to prawdziwa perełka, która ukryła się w Beskidach Skolskich! To arcydzieło architektury sakralnej, wzniesione przez mistrzów w tradycyjnym stylu bojkowskim!
Rejon turkowski rozciąga się w Beskidach Wysokich, w górnym biegu Dniestru i Sanu. Powstała tu odrębna grupa etnograficzna narodu ukraińskiego – Bojkowie. Dla nich, oprócz codziennych elementów kultury materialnej i duchowej, decydujące stały się budynki sakralne. Na Bojkowszczyźnie powstał charakterystyczny typ drewnianej cerkwi, której konstrukcja architektoniczna i przestrzenno-kompozycyjne rozwiązanie stały się arcydziełami ukraińskiego budownictwa sakralnego. Wzorem i inspiracją dla mistrzów była natura ojczyzny. Dlatego cerkwie bojkowskie zachwycają wysokimi kopułami z wieloma załamaniami, które naprawdę przypominają smukłą jodłę i same Karpaty. Właśnie takie piękno stoi na wzgórzu w centrum wsi. Należy do najstarszych cerkwi drewnianych w obwodzie lwowskim. Na ościeżnicy drzwi zachował się napis z datą – 1663 rok, a mistrz, który zbudował tę świątynię, pozostawił nam swoje nazwisko – Illa Pantełymon (co jest niezwykle rzadkie, najwyraźniej był dumny ze swojej pracy). Świątynia należy do bojkowskiego typu cerkwi – trójdzielna i trójkopułowa, ale posiada szereg osobliwości. Były różne szkoły architektury sakralnej i cerkiew św. Michała Archanioła należy do rzadkiego typu – drohobyckiej szkoły architektonicznej, dla której charakterystycznymi cechami są trzy monumentalne cebulaste kopuły, dodatkowa empora pod kopułą nad babińcem i opasanie na filarach. Ponadto budynek jest jednym z nielicznych przykładów cerkwi ze klirosem (miejsce na podium dla śpiewaków). Wszystkie trzy bryły cerkwi zakończone są ośmiobocznymi kopułami, zwieńczonymi łaźniami z małymi latarniami i makowicami z krzyżami. Otacza cerkiew szerokie poddasze wsparte na rzeźbionych filarach. Portal jest bogato zdobiony rzeźbami i zawiera szereg poziomych wzorów, a ościeżnice boczne ozdobione są geometrycznymi ornamentami i przypominają tkane lub haftowane paski na ręcznikach. Tutaj, podobnie jak w wielu cerkwiach Galicji w XVII wieku, zastosowano rozpórki konstrukcyjne i kolumny, a dwukondygnacyjna galeria-arkada stanowi integralną architektoniczną i dekoracyjną całość. Cerkiew pokryta jest gontem. Uzupełnieniem zespołu jest czterokondygnacyjna dzwonnica z łukowymi galeriami na wyższych kondygnacjach. Została zbudowana w 1772 roku i wcześniej służyła jako wejście do świątyni, czyli była nadbramna.
Jest to jedyna drewniana cerkiew w rejonie turkowskim, która zachowała swoje pierwotne piękno nie tylko pod względem architektonicznym, ale także w dekoracji. Zachował się tu czterorzędowy barokowy, rzeźbiony i złocony ikonostas, który jest w tym samym wieku co cerkiew. Być może przyczyną tego zachowania był fakt, że jeszcze na początku XX wieku, w okresie Cesarstwa Austro-Węgierskiego, we Lwowie powstała grupa konserwatorów pod przewodnictwem Centralnej Komisji Ochrony Zabytków w Wiedniu, która zainteresowała się drewnianymi cerkwiami w rejonie turkowskim. Wiele z nich zostało wziętych pod uwagę i nadzorowano remonty i przebudowę cerkwi. To właśnie Grono konserwatystów wyraziło zgodę na budowę nowej cerkwi we wsi Isaje, pod warunkiem zachowania starego zabytku. Tak więc teraz na wzgórzu obok siebie znajdują się dwie świątynie pod jedną nazwą, jedna działająca, a druga będąca zabytkiem architektury. Nowa kamienna cerkiew została zbudowana w okresie międzywojennym według projektu Jewhena Nahirnego w stylu neobizantyjskim.
Mieszkańcy wsi są dumni ze swojego zabytku, uważają go za wyjątkowy i łatwo to zauważyć, wystarczy spojrzeć na herb wsi Isaje – na zielonych wzgórzach, które symbolizują Karpaty stoi świątynia. Według specjalistów pierwsze cerkwie na tym terenie powstają niemal równocześnie z założeniem wsi. Kolejnym potwierdzeniem, że wieś Isaje i świątynia są ze sobą nierozerwalnie związane, jest sama nazwa wsi, która pochodzi od imienia księdza Izajasza Dudzińskiego. Pamiętany jest także jako uzdrowiciel, który potrafił nie tylko leczyć ludzi, ale także przepowiadać ich los. Przyciągało to tu ludzi z innych miejscowości i wieś się rozrastała. W połowie XVIII wieku było tu już 700 dworów, 10 młynów wodnych i 7 mniejszych cerkiew – po jednej w każdym przysiółku. Na przełomie XVIII i XIX wieku straszna choroba dżuma pochłonęła życie większości mieszkańców. Obecnie mieszka tu około tysiąca osób, które pielęgnują długą tradycję górali – Bojków.
Jeśli chcecie zobaczyć unikalną cerkiew, zanurzyć się w życiu prawdziwej górskiej wioski, pooddychać iglastym powietrzem i podziwiać rośliny z Czerwonej Księgi, wioska Isaje z radością powita Was.